antwerpse indrukken: dooreman en hendryckx

Vergeet niet je leestekens te soigneren, zegt iemand mij. Du coup denk ik aan Dooreman en schaam ik mij een beetje. Want als er iemand al zijn letter-, lees- en andere tekens soigneert, is het wel Dooreman. Het was een ontdekking, deze tentoonstelling, en ook een herontdekking. Je herkent ze - het is vertrouwd - deze kaften en covers en flappen en affiches - en tezelfdertijd word je overweldigd door deze productie, dit métier. Wat een aandacht, wat een zorg, wat een liefde. De perfecte bladspiegel, het ideale lettertype. Een boek moet mooi ogen, aantrekkelijk zijn ? Wel, ik had goesting om in sommige boeken te bijten.
Als ik ooit geschreven heb, wil ik Dooreman.
S.

Michiel Hendryckx - Dolen. Onderweg in Europa
M.H. slaagt er - in deze eerste solo-tentoonstelling - niet in om
mij mee op reis te nemen. Waar dat precies aan ligt - ik heb
getracht het te analyseren - laat ik uiteindelijk toch maar liever
in het midden (Silence!). Voor anderen is M.H. ongetwijfeld wél
een gedroomde 'reispartner'.
Toch enkele bedenkingen.
Ik zie de 'bewuste terugkeer naar de eerste verwondering, naar
de onvooringenomen openheid van de debutant' (perstekst) niet.
Kan je dat trouwens wel als 58-jarige beroepsfotograaf en ex-
docent? In de zin van: ben je dan wel eerlijk? 'Forceer' je de din-
gen dan niet? En tenslotte: waarom zou je dat dan doen?
(Op vraag van? ...) Het overtuigt me niet en er 'wringt' iets.
Er zijn mooie foto's op deze tentoonstelling te zien - zelfs beklij-
vende beelden - en ik kan er moeiteloos een favoriet uit selec-
teren. 'Een intiem verslag' kan ik de tentoonstelling echter moei-
lijk noemen, daarvoor vind ik de foto's te weinig persoonlijk, te
algemeen en te veel refererend aan verschillende tradities.
De titel van de expositie geeft een beetje het gevoel weer dat me
bekruipt bij het bekijken van al deze foto's maar ik veronderstel
dat dát er niet de bedoeling van was.
De catalogus heb ik nog niet doorbladerd maar ik vermoed dat
de foto's er - om verschillende redenen - beter tot hun recht komen.

De tentoonstelling dooreman naar de letter ervaar ik als een
wereld van verschil. Dáár heb ik het gevoel dat alles 'klopt'.
Een heerlijk universum.

Jan Delestinne


Stilte, zegt de foto van Oradour-sur-Glane in de entree maar de foto’s spreken luid en veel. Michiel kan het niet laten, hij moet vertellen. Er is geen stilte, er is te veel. Maar laat ik nu iets moois bewaren. Vertel maar over je reizen Michiel, over een bedelaar of over een plein, over het triktrak in Delphi, de Noorse visverkoper en dat er twaalf miljoen varkens in Nederland zijn.
Graag wil ik even vertoeven in het park van Orvieto, je vertedering delen voor het meisje en haar spiegelbeeld, naar het helende water verlangen van de zwavelbron. Misschien heb ik het liever zo, zonder het dwingende verhaal maar zijn betrokkenheid grijpt me ook aan – de asput van Birkenau, de naakte put,
Aandacht voor een detail - het pootje van de hond, een lege stoel op het balkon. Aandacht voor een ritueel - de straatacrobatie, het knielen van mensen.
En dan zijn er de eindeloze routes, die dit dolen ook het onze maken.
S.

Dolen Michiel Hendryckx
'More is less' is de titel van een reeks schilderijen van Raoul Dekeyser. Meer is minder.
Less is more. Deze gedachte zou ook Hendryckx' leitmotiv zijn. Zeer toepasselijk gebruikte de fotograaf een iconisch beeld van Dekeyser als cover voor zijn boek 'Dolen... Onderweg in Europa'. De originele kleine tekening hangt ietwat verloren tussen de overdaad van zwartwit-beelden die deze zwerftocht doorheen ons oude continent opleverde.
Ik nam me voor om, op m'n eentje, stil en aandachtig het dolen te aanschouwen. Hendryckx maakte de beelden in opdracht van het Fotomuseum. Het opdracht-gegeven doet me twijfelen aan de echtheid van dit 'dolen'. Zwerven doe je zonder doel, zonder tijdsdruk, zonder moeten...'k Zag een verzameling meegereisde keien onder glas. 'k Luisterde naar het gejaagd 'vertellen' van de Standaard-beeldenman die niet wil 'staan' voor standaard beelden. 'k Zag een afgepeigerd 50 mm objectief, niet toevallig 'de standaard', waarmee de meeste foto's schitterend gekaderd werden.
De ex-schipper van de Maria van Dam is naast fotograaf voltijds poëet en nostalgicus. Ik herkende mezelf in z'n Lake District verhaal. I wandered lonely as a cloud that floats on high o'ver vales and hills... Michiel won in vroeger tijden menig meisjeshart bij het declameren van Wordsworths' poëzie.
Tijdens het kijken naar deze 'minder-is-meer- beeldenstorm' gaf mijn hart zich maar deels gewonnen. Is het een plots twijfelen aan de oprechtheid van het bevolen dolen, het niet aflatende onderwijzen van de meester in koptelefoons en bijschriften, de veelheid die parels doet verdrinken?
Parels zag ik anders wel: de achtergevel van het cafe met het basketbaldoel in Extremadura. De foeragerende ooievaars in de Portugese boom. Het Coca Cola bord bij een tweesprong van een steeds aanwezige autoweg ergens in een Oost Europees achterland. Kaartende Griekse plattelanders in een wel zeer overwogen kadrering.
Ik schoof voorbij aan beelden die me weinig raakten. Hoe kan het anders? Het dolen verzandt soms in een persoonlijk verhaal. Ik raak bij wijlen overmand door de more is less gedachte van Dekeyser en had het liever andersom ervaren. Ooievaars, honden en veulens naast Birkenau en Oradour. Verdronken dorpen naast beslissende momenten van duikers op springtorens. Overdaad leidt tot vervlakking, veelheid tot onaandachtzaamheid. Niks vernieuwends in dit dwangmatig palet van grijzen. Het Europese platteland loopt leeg en hiermee ook heel wat kaders van dit Dolen... een 'opdracht' in Europa.
De Hendryckx-foto, op onze kamer in Hotel Mondo in Oostende, vond ik subliem. Less is more. Desolate Franse velden met lichtgolvende lijnen en aan de horizon een fijne met de wind meedrijvende rooksliert van een landbouwersvuurtje. Groen, het geel van koolzaad, een blauwe hemel en een lange dunne sliert witgrijze rook. Eenvoud maakt schoonheid.

Nu ze twijfelen aan de echtheid van de televisie Sint... In het Fomu zag ik de heilige bisschop van Myra, de enige echte: hij bereed met mijter, tabberd en breedgespreide benen een rossig Brabants trekpaard en doolde door de rand van Brussel. Een verstillend Hendryckx-beeld.
paul


De fotografie van Michiel Hendryckx is niet vernieuwend. Integendeel: hij zet een stap terug. In de fotografiegeschiedenis, want hij knipoogt met een man-kijkt-door-gat-in-een-schutting-foto zeer expliciet naar Cartier-Bresson, maar ook in zijn eigen curriculum want, zo lees ik in de folder van het Antwerpse Fotomuseum: ‘Een bewuste terugkeer naar de eerste verwondering, naar de onvooringenomen openheid van de debutant.’ (In die brochure staat ook dat Hendryckx ‘zonder schroom’ Henri Cartier-Bresson en Robert Frank als voorbeelden noemt.)
Wat we hier, met andere woorden, te zien krijgen, is waartoe een beroepsfotograaf in staat is als hij, na decennia zijn peer afdraaien voor een krant (afdraaien in de zin van hard werken maar ook van werken binnen beperkingen, zonder de creatieve impulsen van de kunstenaar hun werk te laten doen), eindelijk eens zonder welke vrijheidsbeperking ook zijn ding kan doen.
Wat is nu ‘het ding’ van Michiel Hendryckx? (Laat mij mij daartoe beperken. Ik ga het niet hebben over technische kwaliteiten van de afdrukken, de accrochage in het museum met al die rare kleuren, de behandelde thema’s.)
Michiel Hendryckx is in mijn ogen, en naar mijn aanvoelen (en die twee moeten bij het beoordelen, het waarderen, het kritiseren van beeldende kunst altijd allebei aanwezig zijn: de door de rede verlichte ogen, het door de onderbuik bezwaarde hart) – Michiel Hendryckx dus is een ongegeneerd conservatieve fotograaf. Een estheet. Een simplist – en dat laatste is zeker niet kwalijk bedoeld. (Onder het schilderijtje van Raoul De Keyzer, dat als embleem voor de tentoonstelling fungeert, een door een witte vliegtuigstreep in tweeën gesneden blauwe hemel, staat: ‘Less is more’.)
Hendryckx grijpt, met het hem kenmerkende, al bij al zeer burgerlijke m’enfoutisme, terug naar de klassieke, en zeer trefzekere, esthetische standaarden (jaja, niet toevallig die standaarden). Hij centreert, symmetreert, calibreert, geometriseert en parallelliseert dat het een lieve lust is. Hij maitriseert. Beheerst. Ratio troef in deze composities. Nergens een wankele wanklank, nergens een beeld dat doet duizelen, nergens chaos. Salontafelbeelden. Alles mooi in evenwicht.
Bovendien is, als stijlfiguur, zeer nadrukkelijk het contrast aanwezig. Colafles-sovjetster. Geschilderde kaap-echte kaap. En er is ook de ‘poëzie’, die zo evident is dat ze tegen de kitsch aanleunt. De neonreclame van een hotel, ook al is het er een met drie sterren, moet de eenzaamheid van de desbetreffende reiziger-fotograaf illustreren. De ooievaar landt in een boom. Niet in zomaar een boom maar in een wel bijzonder mooi gevormde boom.
Soms overschrijdt Hendryckx’ poëzie de grens van de kitsch. Zijn foto’s blijven, laat het ons neutraal houden, niet veel meer dan documentaire foto’s. Ja, soms levert Michiel Hendryckx beelden af die niet eens méér zijn dan banale reisfoto’s. De foto van de menhir. De foto van de oudste romaanse kerk in, waar was het, Schotland? De foto van de in het stuwmeer verzopen kerktoren. De foto van de weg in het berglandschap… Technisch perfect, daar niet van, maar dat is toch wel het minste wat je van een ‘beroepsfotograaf’ mag verwachten.
Gemengde gevoelens dus, bij deze tentoonstelling. ‘Less is more’, ja het gaat zeker op. Haal de helft weg en je houdt misschien nog meer dan genoeg over. De fantastische foto’s, die er zeker ook zijn, verdienen een selecter gezelschap.
Pascal